Vạn Phúc (nay thuộc phường Vạn Phúc, quận Hà Đông, Hà Nội) là một làng nghề dệt lụa tơ tằm nổi tiếng từ đã bao đời nay, được công nhận là kỷ lục “Làng nghề dệt lụa tơ tằm lâu đời nhất vẫn còn duy trì hoạt động đến ngày nay” do Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam trao tặng. Đây là một trong điểm tham quan rất nổi tiếng tại Hà Nội.
Vậy quy trình để làm ra một tấm lụa Hà Đông bao gồm những công đoạn?
Các sản phẩm dệt của làng lụa Vạn Phúc đều là những tác phẩm nghệ thuật đạt đến độ hoàn hảo. Hàng lụa trơn mịn óng, mềm mại. Hàng dệt hoa với những màu sắc khi óng ánh, khi trang nhã, hoa văn lúc chìm, lúc nổi. Để làm ra được những sản phẩm tơ lụa tuyệt hảo như vậy, người thợ dệt phải tiến hành một quy trình sản xuất khá phức tạp bao gồm nhiều công đoạn như: tơ, hồ sợi, dệt, nhuộm, căng phơi.
Ngay từ việc khâu tơ, người thợ quấn sợi vào ống không chỉ đơn thuần mà còn phải chọn sợi, đẽo sợi để đảm bảo các sợi tơ có màu trắng, nhẵn bóng, không sù lông, tơ phải đều, sau đó mắc sợi, lựa chọn riêng ra sợi dọc, sợi ngang. Sợi sau khi tơ đều phải đem hồ. Việc hồ sợi chỉ được thực hiện với loại sợi dọc và đòi hỏi phải có kỹ thuật rất cao. Người thợ dệt phải pha thêm sáp ong vào hồ để hồ sợi, bên cạnh đó sử dụng bí quyết riêng làm cho các sợi sau khi hồ vừa dẻo dai, vừa bóng rồi tiếp tục dùng khung cửi để dệt. Nếu dệt lụa trơn thì dùng 2 loại là: go thẳng và go vòng. Go thẳng để dệt loại lụa mỏng, mịn và go vòng dệt lụa có chấm thủng. Thao tác dệt hoa như dệt trơn nhưng khác chỗ trước khi dệt cần phải vẽ trước kiểu hoa lên giấy.
Thợ dệt đặt các mẫu lên bàn khâu hoa và rồi một người dệt, một người cài hoa. Người dệt giữ vai trò chính còn người cài hoa chỉ cần kéo go xà lên. Dệt hoa được dân gian gọi là dệt kép để phân biệt với cách dệt đơn khi làm hàng lụa trơn. Ở công đoạn nhuộm thì không phải loại lụa nào cũng đem ra nhuộm mà có loại để trắng tinh khiết, ngả vàng như lụa nõn. Có loại lụa được nhuộm màu ngay từ khâu sợi như gấm, vóc nhưng cũng có loại như lĩnh, the chỉ nhuộm khi đã dệt xong.
Quy trình sản xuất nghề dệt lụa không chỉ phức tạp mà còn đòi hỏi ở người thợ một sự sáng tạo và khéo léo. Nghệ thuật trang trí các hoa văn trên lụa được xem như chuẩn mực của phong cách tạo hình trên các chất liệu mỏng của các nghệ nhân. Họ sử dụng đề tài trang trí từ kho tàng nghệ thuật truyền thống của dân tộc nhưng sáng tạo chứ không rập khuôn để nhằm thích ứng với chất liệu dệt: Ngũ Phúc (năm con dơi quanh chữ Thọ), Long Vân (rồng và mây)… Tóm lại, hoa văn dệt trên lụa được bố trí đối xứng, đường nét không phức tạp mà luôn mềm mại, phóng khoáng và dứt khoát.
Sản phẩm của làng lụa Vạn Phúc cực kỳ đa dạng về màu sắc, phong phú, đa dạng về chủng loại như gấm, lụa, the, sa… Trong lịch sử, lụa Vạn Phúc đã từng được dùng để may quốc phục, hơn nữa được ưa chuộng dưới triều nhà Nguyễn. Lần đầu tiên lụa Vạn Phúc xuất hiện trên thị trường quốc tế: Tại hội chợ Marseilla (1931) và được người Pháp đánh giá là loại sản phẩm vô cùng tinh xảo của xứ Đông Dương thuộc Pháp. Từ năm 1990, lụa Vạn Phúc được xuất khẩu sang nhiều quốc gia khác trên thế giới như: Pháp, Ba Lan…
Ngày nay, Vạn Phúc đã trở thành một trong những điểm đến quen thuộc trong các tour du lịch về làng nghề. Đến Vạn Phúc, du khách ngoài có cơ hội mua sắm các sản phẩm từ lụa Hà Đông chính hiệu mà còn được thăm quan quy trình sản xuất ra tấm lụa của các nghệ nhân. Các cửa hàng ở hai bên đường trưng bày sản phẩm với hàng trăm loại lụa đủ các màu sắc với những loại sản phẩm như: khăn choàng, quần áo, túi xách, cà vạt…Lụa Vạn Phúc không chỉ niềm tự hào của người dân Vạn Phúc mà nó bảo tồn một nét văn hóa của người Việt
